Pigmalionska nit Paje i Muni

Izložba „Muni“ postavljena ovog leta (16. jun – 16. septembar) u muzeju Paje Jovanovića (Kralja Milana 21), privukla je veliku pažnju posetilaca. Razlog za to ne leži samo u činjenici da je reč o jednom od najvećih i najpriznatijih srpskih slikara u istoriji, već ova izložba nepogrešivo prikazuje ono što na sveobuhvatnom planu karakteriše Jovanovićevo stvaralaštvo, a to je visoka estetizacija objekta, ili kako su stručnjaci okarakterisali njegovu estetiku – idealistički realizam.

Ono što se posebno ističe u okviru ove postavke jesu upravo portreti koji su, sasvim sigurno, pored folklornih (tradicionalno-istorijskih) motiva, postali jedna od osnovnih odrednica njegovog slikarstva.
Iako je u njegovom, gotovo stogodišnjem životu, iza sebe ostavio veliki broj slika, čiji tačan broj ni danas nije jasno utvrđen, opšte je poznato da poseban deo njegovog stvaralaštva započinje onoga trenutka kada je upoznao svog najpre modela, a kasnije i ženu Herminu Dauber Jovanović – Muni, a njihova veza, ovenčana velikim brojem umetničkih dela postaje gotovo mitološka.

To predočava Isidora Savić, kustoskinja i autorka izložbe „Muni“, koja u opisu koncepta izložbe sugeriše da je vezu između Jovanovića i Muni moguće posmatrati i tumačiti kroz vizuru Pigmalionovog efekta.

Uvažavajući ovu sugestiju i precipirajući dela kroz nju, zaista, ta pigmalionska nit, poveziva je i uočljiva na gotovo svakom platnu na kome se prikazuje Munin lik. Tako, samo delo postaje zaveštanje jedne ljubavi, ali i potvrda idealizacije i lepote koja se nalazi „u oku posmatrača“, u ovom slučaju, i oku kreatora.

Ta plemenita igra ovekovečavanja lepote, vredna je divljenja i iz današnje perspektive gotovo bajkovita, jer ova ljubav nadilazi godine, nacionalnost i bilo kakve društvene stege. Ona se pretvara u mit, u kome lik voljene žene kroz umetnost postaje deo večnosti. Pigmalion je imao Galateu, Paja je imao Muni, a mi smo kroz „oči“ te ljubavi danas u mogućnosti da posmatramo vanredna umetnička dela.

Upravo je ta ljubavno-zanosno-kreativno-idealistička konekcija ono što najviše privlači pažnju i korespondira sa samom tematikom izložbe. U težnji da svoju Galateu ovekoveči iz što više uglova, on pravi tehnički i žanrovski raspon dela na kojima lik Muni postaje gotovo zaštitni znak. Lik budimpeštanske lepotice mesto pronalazi u realističkom okruženju, ali i otelotvoruje božanstvo na slikama mitološke tematike. Jedna od njih dočekivala je posetoce izložbe na samom ulazu. Reč je o slici „Dijana“ , ulje na platnu iz 1920. godine, na kojoj se u liku rimske boginje lova prepoznaje Muni. Luk i strela, šumski predeli u pozadini, jasno sugerišu da je reč o ovoj boginji, a naznaka može se videti i u svojevrsnoj „dijademi“ ili mesečevom znaku koji se nalazi kao ukras u kosi.

Kada govorimo o realističkom pristupu, možda najveći utisak ostavlja triptih koji slavi lepotu ženskog tela, otmenost i senzualnost. „Akt na crvenom ogrtaču“, ulje na platnu nastalo 1918-1920. godine, jeste nešto apsolutno vredno divljenja, kao i „Dama u naslonjači (Muni)“, ulje na platnu iz 1920. Triptih upotpunjava i akt, pa se posmatrano u totalu, slavljenje lepote ženskog tela može percipirati kroz svojevrsnu gradaciju – od onog prekrivenog odećom, preko suptilnih naznaka nagosti, do potpunog ogoljavanja.

U okviru izložbe predstavljeno je nekoliko aktova pretežno nastalih u periodu između 1910- 1930. godine prošlog veka, čije tehnike variraju od skica do ulja na platnu, kao i slikarski pribor i sto. Deo postavke je i reprodukcija enterijera građanskog salona koja dočarava „život“ jedne slike u njemu. U ovom delu postavke najveći fokus postavljen je na delo „Mlada žena u ružičastoj haljini“ iz 1930. godine na kojoj se, pogađate, nalazi Muni.

*Mlada žena u ružičastoj haljini (Muni)*, ulje na platnu, 1930

Još jedno delo koje zavređuje pažnju, jeste „Zemlja žedna kiše“ na kojoj je nedvosmisleno prikazana povezanost Prirode i čoveka, odnosno Zemlje i žene, čija se zajednička nit može uspostaviti kroz dar plodnost, reprodukcije i razvoja. Nago žensko telo u gotovo molitvenom položaju i kontaktu sa zemljom, i samo se napaja svim blagodetima i uzvišenom energijom koju Majka priroda poseduje.

Zemlja žedna kiše, ulje na platnu, 1900-1906

Ukoliko ste i sami romantičarskog duha, utoliko će vaš doživljaj odnosa između Paje i Muni biti lakše sagledavan kroz beskrajnu ljubav i nadahnuće ne samo umetnika i muze, već i muškarca i žene. U tom duhu, i njihova životna priča poprimiće obrise bajke ili mita u kome u prvom planu stoje ljubav i divljenje, a umetnička dela ostaju njeno zaveštanje. Oni koji u svojoj promisli i percepciji više naginju ka racionalnom, u ovoj konekciji, koja je bez sumnje bila zasnovana na ljubavi, mogu pronaći i praktične razloge, a oni se ogledaju u prisutnosti i dostupnosti modela. Za koju god opciju da se odlučite, jedno je sigurno – dela koja je ovaj spoj ostavio iza sebe nikoga neće ostaviti ravnodušnim, bilo da se divite samom Jovanovićevom slikarskom umeću, bilo da obuhvatate širi kontekst i u svima njima iščitavate proslavu ljubavi i veličanje lika voljene žene.

Foto: ArtWheel